THẨM QUYỀN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP CỦA TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI

Có thể thấy ngay từ trong định nghĩa dã xác định một trong các điều kiện tiên quyết để đưa tranh chấp ra giải quyết bằng trọng tài thương mại chính là các bên phải có thỏa thuận về việc áp dụng phương thức này (sau đây gọi chung là “thỏa thuận trọng tài”).

Tuy nhiên, không phải cứ có thoả thuận trọng tài thì mặc nhiên Hội đồng trọng tài sẽ được thành lập, sẽ có thẩm quyền để giải quyết tranh chấp. Theo Điều 2 Luật Trọng tài thương mại, chỉ có các tranh chấp thuộc các trường hợp sau đây mới thuộc thẩm quyền giải quyết của Trọng tài thương mại:

1. Tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại

“Hoạt động thương mại” có thể được hiểu theo định nghĩa tại khoản 1 Điều 3 của Luật Thương mại 2005, là “hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác”.

2. Tranh chấp phát sinh giữa các bên trong đó ít nhất một bên có hoạt động thương mại.

Trường hợp tổ chức, cá nhân không có hoạt động thương mại nhưng có thỏa thuận trọng tài với một doanh nghiệp/thương nhân, khi phát sinh tranh chấp thì cũng có thể được giải quyết bằng trọng tài mà không phụ thuộc vào tính chất “thương mại” của quan hệ tranh chấp.

Chẳng hạn như một cá nhân đầu tư mua cổ phần của công ty khởi nghiệp, hay cho doanh nghiệp thuê nhà ở, công trình xây dựng, tranh chấp về thỏa thuận bảo mật thông tin (Non-Disclosure Agreement) v.v.

3. Tranh chấp khác giữa các bên mà pháp luật quy định được giải quyết bằng Trọng tài.

Trường hợp tranh chấp không phát sinh từ hoạt động thương mại và cũng không có bên nào có hoạt động thương mại, nhưng nếu pháp luật chuyên ngành cho phép thì Trọng tài vẫn sẽ có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thuộc lĩnh vực đó.

Một số ví dụ có thể kể đến như tranh chấp thuộc các lĩnh vực:

• Khoa học công nghệ (Luật Khoa học và công nghệ 2013),
  • Chứng khoán (Luật Chứng khoán 2019),
• Quyền tác giả và quyền sở hữu công nghiệp (Luật Sở hữu trí tuệ 2005, sửa đổi bổng sung 2009, 2019, 2022), v.v.

Bộ Luật lao động hiện hành cũng có quy định về cơ chế “Hội đồng trọng tài lao động”. Tuy nhiên về bản chất, mặc dù đều là cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài Tòa án (Alternative Dispute Resolution) nhưng Hội đồng trọng tài lao động có những đặc điểm khác biệt đáng kể so với cơ chế Trọng tài thương mại.

Ví dụ: Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập Hội đồng trọng tài lao động, bổ nhiệm Chủ tịch, thư ký và các trọng tài viên lao động; Nhiệm kỳ của Hội đồng trọng tài lao động là 5 năm; Đáp ứng cơ cấu đề cử bởi cơ quan chuyên môn về lao động thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, công đoàn cấp tỉnh, tổ chức đại diện của người sử dụng lao động trên địa bàn tỉnh,....

Do đó, có thể khẳng định Bộ luật lao động 2019 chưa cho phép Trọng tài thương mại giải quyết các tranh chấp về quan hệ lao động.

Các bên tham gia tranh chấp cũng cần lưu ý rằng, ngay cả khi đã đáp ứng điều kiện (1) có thỏa thuận trọng tài và (2) tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết của Trọng tài; thì các trường hợp sau đây vẫn có thể loại trừ thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Trọng tài:

• Có quyết định của Tòa án huỷ phán quyết trọng tài, hủy quyết định của Hội đồng trọng tài về việc công nhận sự thỏa thuận của các bên;

• Có quyết định đình chỉ giải quyết tranh chấp của Hội đồng trọng tài, Trung tâm trọng tài quy định tại khoản 1 Điều 43 các điểm a, b, d và đ khoản 1 Điều 59 Luật Trọng tài thương mại;

• Đối với trọng tài quy chế: tranh chấp có thể sẽ được Tòa án thụ lý nếu Trung tâm trọng tài mà các bên lựa chọn đã chấm dứt hoạt động và không có tổ chức trọng tài kế thừa, các bên cũng không thỏa thuận được việc lựa chọn Trung tâm trọng tài khác;

• Đối với trọng tài vụ việc, có 2 trường hợp khiến cho thỏa thuận trọng tài không thể thực hiện được, buộc các bên phải lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp khác:

  
  

(i) Vì sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan mà Trọng tài viên không thể tham gia giải quyết tranh chấp, hoặc không thể tìm được Trọng tài viên như các bên thỏa thuận và các bên không thỏa thuận được việc thay thế Trọng tài viên.

(ii) Trọng tài viên từ chối việc được chỉ định hoặc Trung tâm trọng tài từ chối việc chỉ định Trọng tài viên và các bên không thỏa thuận được việc lựa chọn Trọng tài viên khác để thay thế.

• Tranh chấp liên quan đến người tiêu dùng: Nếu nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ soạn sãn thỏa thuận trọng tài trong các điều kiện chung về cung cấp hàng hoá, dịch vụ nhưng khi phát sinh tranh chấp, người tiêu dùng không đồng ý lựa chọn Trọng tài thương mại thì thỏa thuận trọng tài sẽ được coi là “không thể thực hiện được”. Khi đó Tòa án sẽ có quyền thụ lý vụ tranh chấp.

Trên đây là những thông tin cơ bản giúp Quý độc giả có cái nhìn tổng quan về những tranh chấp thuộc phạm vi thẩm quyền giải quyết của Hội đồng trọng tài.